Hiếu đạo nền tảng đạo đức của xã hội loài người

05 Tháng Tám 201403:28(Xem: 6628)

blank
HIẾU ĐẠO
NỀN TẢNG ĐẠO ĐỨC CỦA XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI

Thích Thông Huệ

blankMỗi năm cứ đến rằm tháng bảy, khắp nơi nhộn nhịp không khí Vu lan báo hiếu. Ngày ấy nhằm vào dịp mãn hạ, sau khi toàn thể chư Tăng Ni thực hiện quy chế cấm túc theo giới luật của đạo Phật, an cư tại một trú xứ, thể hiện tinh thần lục hòa cộng trụ, thu nhiếp thân tâm, trau dồi giới đức, nỗ lực thiền định. Vậy tại sao nhà Phật lại chọn sau ba tháng an cư, đến ngày Tự Tứ thì lễ Vu Lan mới được tổ chức? Vì đây là dịp để tri ân báo ân, tri niệm đến ân tình ân nghĩa của cha mẹ, Thầy Tổ, chúng sanh và của tất cả những ân tình ân nghĩa mà mình cưu mang hoặc đã chịu ân. Tri ân luôn đồng thời với báo ân giống như nói tâm hiếu luôn gắn liền với hạnh hiếu. Muốn thể hiện tấm lòng hiếu thảo đối với cha mẹ thì phải đền đáp công ơn dưỡng dục. Khi cha mẹ còn sống, cần hết lòng phụng dưỡng, cư xử phải hết mực cung kính, nếu đã mất thì nên làm mọi thiện sự nhằm hồi hướng công đức để kẻ sống lẫn người mất đều được hưởng lợi ích. Người ta thường cầu siêu bạt độ, để người chết hết bị đọa đày. Người còn sống thiếu thốn khó khăn thì được người khác hướng tâm bằng tấm lòng từ bi, ban vui và cứu khổ.

Vu Lan mang tính nhân văn cao cả, gợi lên tình người thắm thiết, còn được gọi là Ngày kết nối yêu thương, Ngày lễ hội văn hóa tình người,... tính nhân văn đó được phổ biến rộng rãi trong xã hội Việt Nam. Ngày Vu Lan không còn là ngày mang tính tôn giáo chỉ riêng đối với đạo Phật, mà đã thấm sâu vào lòng dân tộc, ấm đượm tình người, là một yếu tố có thể sưởi ấm tâm hồn làm cho con người trở nên thanh lương, không còn bơ vơ hoặc lạc loài cô đơn. Chúng ta phải biết ân và báo đáp ân nghĩa mình cưu mang mới xứng đáng là con người hiện hữu trên cuộc đời này. Điểm khởi đầu của con người là hiếu, nên Nho giáo đặt nặng ba đối tượng phải tôn thờ và quý trọng, đó là: quân-sư-phụ. Quân là vua, dưới chế độ phong kiến con người phải tôn thờ và trung thành với vua, ngoại trừ hôn quân, bạo chúa. Sư là thầy, người đã ươm mầm giúp chúng ta có kiến thức văn hóa để tiếp cận với tri thức thế gian, biết tu dưỡng bản thân, rèn nhân cách sống, đồng thời có tầm nhìn sâu rộng để biết ứng xử giữa con người với con người. Ngoài ra, phật tử còn có vị thầy dạy đạo, người trao truyền nghệ thuật sống hay, sống đẹp, tìm ra chân nghĩa của cuộc sống, bước trên con đường chân-thiện-mỹ để sau này thành nhân chi mỹ. Thầy dạy đạo khai thị và truyền đạt Phật pháp để quý phật tử biết cách sống lành mạnh, chuyển hóa được hạt giống khổ đau bằng cách tu hành, bớt mê lầm, thoát khỏi ràng buộc và sống tự tại. Thầy dạy đạo mang tính xuất thế gian nên giá trị vĩnh hằng và không thể dùng quan niệm hữu hạn ở thế gian để đo lường. Người xưa có câu: “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư.” (Một chữ cũng thầy, nửa chữ cũng thầy), nên chuẩn mực đạo đức của Nho giáo rất quan tâm đến truyền thống Tôn sư trọng đạo, truyền thống ấy vẫn đang được bao thế hệ nhân dân ta kế tục giữ gìn và phát huy. Phụ là cha, sống dưới chế độ phong kiến theo khuynh hướng trọng nam khinh nữ, đây chính là quan niệm của người xưa, còn thời nay xã hội văn minh mọi người đều có quyền bình đẳng nam nữ. Cha mẹ cho chúng ta thân này, nuôi ta khôn lớn với bao nhọc nhằn, công lao dưỡng dục không thể đếm kể, dìu dắt chúng ta bước vào đời một cách tự tin và vững chãi. Có bậc cha mẹ sợ con hư hỏng, lâm vào tệ nạn xã hội nên đã gửi gắm con đến chùa quy y Tam bảo nhằm giúp con biết giữ gìn năm giới cấm, học hiểu đạo lý, để được giáo hóa cách sống hiếu thảo với ông bà, cha mẹ.

Có thể nói rằng: Giáo pháp của đạo Phật giáo dục quốc dân hùng cường và giáo dục con người rất hiệu lực. Đạo Phật tạo nên cốt lõi linh hồn của dân tộc, tạo nên sức mạnh đoàn kết dân tộc đối với hồn thiêng sông núi, đối với quốc hồn quốc túy của dân tộc Việt Nam. Hiếu đạo là nền tảng đạo đức của xã hội loài người, con người nhờ có trí khôn bởi bộ óc thông minh, vượt lên chinh phục bản năng nên tạo được nề nếp sinh hoạt có tôn tri trật tự, có thể tu để thoát khổ và sống cuộc đời tự tại, mở ra một xã hội hòa bình, thịnh trị. Đức Phật đã dạy: “ Phụ mẫu tại đường như Phật tại thế ”, nhân ngày đại lễ Vu Lan, tâm tư chúng ta cần hướng về cha mẹ, hai vị phật luôn hiện hữu trên cuộc đời mỗi chúng ta. Không có tôn giáo nào dám đặt cha mẹ ngang hàng với đấng Toàn năng hay Thượng đế, nhưng đạo Phật cho rằng vị trí cha mẹ không thể xem thường, sử sách cho biết chưa có vị Phật, hoặc Bồ Tát hay Thánh nhân nào bất hiếu với cha mẹ, bất kính với Thầy Tổ. Chúng ta càng phải giữ gìn đạo hiếu bởi vì nếu bất hiếu với cha mẹ, bất kính với Thầy Tổ thì chưa thể đi đến con đường giác ngộ và giải thoát.

Đạo Phật là đạo hiếu sinh, chúng ta phải sống hiếu kính, hiếu dưỡng với cha mẹ và người trên, hiếu hòa với người dưới và hiếu sinh với vạn loại. Đó chính là gốc gác nguồn cội cho điểm khởi đầu vô cùng quan trọng, nên có thể nói tâm hiếu là căn bản mọi tình cảm tốt đẹp của loài người, con người không có tâm hiếu chẳng khác nào xây tòa nhà đạo đức không có nền móng. Đức Phật dạy: “Này các Tỳ kheo, thế nào là chân nhân? Đó là người tri ân và báo ân”. Một là ân cha mẹ, hai là ân Thầy Tổ, ba là ân chúng sanh, bốn là ân Tổ quốc. Nếu chúng ta sống không có ân tình, ân nghĩa thì không thể tồn tại. Thân được lớn lên, trưởng thành, hiểu biết đạo lý thì đã chịu biết bao ân tình ân nghĩa, nếu biết tìm cách báo đáp Tứ trọng ân thì đó chính là chân nhân. Tâm lý các bậc cha mẹ ai cũng mong muốn con cháu hiền lương, đạo đức. Muốn có được điều đó thì cha mẹ phải sống gương mẫu, có trách nhiệm.Con cái quy y Tam Bảo, giữ giới, học Phật pháp, từng bước chuyển hóa, biết kính yêu phụng dưỡng ông bà cha mẹ, quan tâm chăm sóc người thân và thương yêu mọi người. Đức Phật chủ trương không phân biệt giai cấp hay địa vị trong xã hội mà cho rằng người có giá trị là người có trí tuệ và đạo đức, còn giàu hay nghèo, sang hay hèn, có học vị hay không có học vị, có tri thức hay không có tri thức miễn có trí tuệ và đạo đức thì đó mới chính là người cao quý. Ở Ấn Độ có bốn giai cấp: giai cấp Bà-la-môn chỉ đạo tinh thần tâm linh, giai cấp Sát-đế-lỵ tức vua chúa quý tộc giữ quyền cai trị đất nước, giai cấp Phệ xá gồm thương gia, chủ điền lo đảm đương kinh tế và giai cấp Thủ-đà-la là hàng nô lệ. Đức Phật chủ trương xóa bỏ bốn giai cấp, không có sự khác nhau trong dòng máu cùng đỏ và nước mắt cùng mặn nên người của bốn giai cấp xuất gia đều là đệ tử Phật, nên mới có câu:

“Tứ hà nhập hải giai xả dị danh

Tứ Tánh xuất gia đồng xưng Thích tử.”

Đức Phật là điểm tựa tối cao của nhân loại. Ngài là tấm gương hiếu hạnh sáng ngời để nhân loại noi theo. Trong ngày này, tinh thần Vu Lan được nhân rộng, chúng ta thấy gương đại hiếu Mục Kiều Liên luôn là tấm gương sáng để hậu thế noi theo, hình ảnh Ngài hiện hữu trong tâm thức mỗi người, nên mọi người đều có thể thực hiện báo ân, báo hiếu vào bất cứ thời điểm nào .

Thái tử Tất Đạt Đa lúc chuẩn bị đăng quang làm vua vẫn không đam mê tiếc nuối ngai vàng, Ngài từ bỏ địa vị Nhân Vương và trở thành Đấng Pháp Vương Vô Thượng. Chúng ta là phật tử, diễm phúc khi được tự hào là con của Đấng Pháp Vương. Ngài đối với tất cả pháp tự tại vô nhiễm giống như hoa sen trong bùn vươn lên tỏa ngát hương sắc. Kinh nghiệm cọ xát cuộc sống của tổ tiên theo lý nhân quả của Phật giáo, các bậc tiền bối có nói:

“ Hiếu thuận sinh ra con hiếu thuận

Ngỗ nghịch con nào có khác chi

Xem thử trước thềm mưa xối nước

Giọt sau giọt trước có sai gì.”

Hiểu được điều đó, chính bản thân mỗi người phải mẫu mực, sống tốt đẹp, hài hòa, hiền lương, có lòng trắc ẩn thương người thì con cháu sẽ học tập và noi gương. Hiếu đạo là căn bản của đạo giác ngộ, là đạo đức của đạo làm người. Thiên tính bảo vệ con cái nơi cha mẹ vô cùng lớn. Nếu con cái còn được cha mẹ ôm ấp, vỗ về, yêu thương thì tình thương cha mẹ là chất liệu cho cuộc sống của con có ý nghĩa, để con tự tin hơn. Mất cha mẹ thì con cái thiếu tình thương và trở nên cô đơn. Nhân ngày lễ Vu Lan, chúng ta nên cầu siêu cho cha mẹ, thất thế phụ mẫu, đa sanh phụ mẫu và cửu huyền thất tổ. Đối với những người chết vất vưởng, chúng ta nên cúng thí thực, cầu siêu bạt độ, hướng tâm về họ. Có thể nói rằng, lễ hội Vu Lan bao gồm chất liệu sống của những nền văn hóa tốt đẹp, dù Đông Phương hay Tây Phương, dù cổ hay kim, bất cứ một trú xứ, một quốc gia hay một nền văn hóa nào cũng đều suy tiến đạo lý uống nước nhớ nguồn, hay đạo lý hiếu tâm, hiếu hạnh đối với cha mẹ. Nhà Phật nói: Tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật. Nếu chưa hiểu nội dung giác ngộ, giải thoát của Đức Phật thì chưa thể hiểu tâm của Đức Phật. Vì chúng ta là phàm phu nhưng có thể hiểu tâm hiếu là tâm Phật, chúng ta hiếu kính cha mẹ là chúng ta có tâm Phật. Đức Phật có công hạnh Ba-la-mật, là mật hạnh và hiếu hạnh. Hiếu đạo là một trong những phẩm chất kết cấu nên tư cách của người đệ tử Phật. Hiếu hạnh là một trong những phẩm chất căn bản của xã hội loài người, nếu không giữ gìn hiếu đạo thì xã hội trở nên rối ren, điêu đứng, khổ não, không còn tôn tri trật tự. Ngày Vu Lan, chúng ta tri ân, báo ân với kẻ còn, người mất gọi là âm siêu dương thới để người mất được siêu thăng, kẻ còn được phúc lạc, kẻ sống người mất đều được thanh lương, hạnh phúc, an lạc và giải thoát.

Kinh Tương Ưng, một vị Bà-la-môn hỏi Đức Phật: “Thưa Tôn giả Gô-ta-ma, sau khi tôi tìm món ăn thiết thực theo thường pháp, tôi nuôi dưỡng mẹ cha, như vậy tôi có lỗi gì không?”. Đức Phật trả lời: “Này người Bà-la-môn, ông làm như vậy là đúng trách nhiệm. Ai tìm đồ ăn thiết thực theo thường pháp, lại nuôi dưỡng mẹ cha thì người ấy được nhiều công đức”. Người Bà-la-môn ấy cuối đời cũng xuất gia tu hành theo bước chân của Đức Phật . Cũng có một vị Tỳ kheo bạch với Đức Phật rằng: “Cha mẹ con đang khốn đốn, bây giờ con đi khất thực để nuôi cha mẹ thì con có lỗi không?”. Đức Phật bảo rằng: “Ngươi không có lỗi”. Có một Tỳ kheo khác thưa: “Bạch Đức Thế Tôn! cha mẹ con kinh tế khá giả và đồng ý cho con xuất gia, nhưng xuất gia chưa bao lâu thì cha mẹ con rơi vào hoàn cảnh khó khăn do giặc cướp hết mọi của cải, vậy con có thể khất thực để nuôi cha mẹ được chăng?”. Đức Phật trả lời: “Trong hoàn cảnh này, ngươi khất thực nuôi cha mẹ là người con có hiếu.” Rõ ràng Đức Phật rất chú trọng đến đạo hiếu, đặc biệt khi phát triển mạnh ở Đông Phương, có ảnh hưởng chung đến nền triết học Khổng-Lão. Người theo Nho giáo rất đặt nặng đạo hiếu. Khi đạo Phật du nhập vào nền văn hóa Trung Hoa và các nước lân cận thì Phật giáo Bắc tông hình thành ngày Đại lễ Vu Lan thắng hội. Phật giáo rất quan tâm đến đạo hiếu chứ không phải chỉ có đạo Nho, trong khi các nước Phật giáo Nam tông thì chưa thấy có mùa Vu lan báo hiếu. Đạo phật bất biến và tùy duyên, hòa nhập cùng Nho giáo và Lão giáo tạo nên một nền triết lý vững mạnh, cho nên ngày Vu lan báo hiếu không còn thu hẹp trong phạm vi chùa chiền mà phổ biến rộng rãi khắp nơi và trở thành chất liệu sống cho xã hội loài người. Rõ ràng tinh thần đạo Phật đã triển khai sâu rộng vào đời sống của quần chúng nhân dân.
Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn
16 Tháng Tám 2016(Xem: 5837)
16 Tháng Tám 2016(Xem: 5789)
Nói đến nữ nhân người ta thường nghĩ đến cái đẹp về hình thức và sự nhỏ nhen ích kỷ về tâm tánh. Đó là sự nhận định một cách chung nhất từ xưa đến nay. Dù là như thế nào đi nữa thì không thể phủ nhận rằng trong bất cứ một xã hội nào thì người nữ vẫn chịu nhiều đau khổ về tinh thần và thể xác hơn người nam. Là một bậc đại trí tuệ Đức Phật đã nhìn thấu tâm can của nữ nhân không vì thế mà Ngài chán ghét họ mà ngược lại Ngài còn thương họ hơn bất cứ ai trên đời này, bởi vì rằng Ngài có một tấm lòng độ lượng vô biên có thể dung chứa hết thảy mọi chúng sanh, mọi tập tính khó ưa, khó kham nhẫn nhất.
16 Tháng Tám 2016(Xem: 6818)
16 Tháng Tám 2016(Xem: 6451)
Kể từ khi Phật giáo du nhập vào nước ta, đến thế kỷ II thì Phật giáo đã định hình và phát triển khá mạnh mẽ, nhất là đã có sự thể nhập vào đời sống thực tiễn tại Giao Châu. Đây cũng là lý do tại sao giới trí thức Nho giáo và Lão giáo đặt vấn đề đạo Phật là đạo gì? Mâu Tử đã thẳng thắn trả lời: “Ở trong nhà thì hiếu thảo với mẹ cha, ra ngoài đường giúp nước hộ dân, khi ngồi một mình thì biết tu thân” được ghi trong tác phẩm Lý hoặc luận của Mâu Tử 1.
08 Tháng Tám 2016(Xem: 5472)
Đức Phật hay Đạo Phật tự ngàn xưa không những giới thiệu cho chúng ta có nhận thức được về sự KHỔ và con đường tu tập để đưa đến chấm dứt mọi sự khổ đau ngay trong hiện tại, mà còn giúp cho chúng ta có một tầm nhìn trong sáng để trang bị hoàn thiện về đạo lý “Nhân bản” của con người trên mọi sinh lộ của cuộc đời.
08 Tháng Tám 2016(Xem: 4503)
(Rằm tháng 7 - đại lễ Vu Lan, tưởng niệm gương đại hiếu của tôn giả Moggallāna (Mục Kiền Liên) đối với mẹ trong cảnh khổ ngạ quỷ; nên phật tử theo truyền thống Đại Thừa xem ngày chư tăng ra hạ (rằm tháng 7) là ngày báo hiếu mẹ. Đấy là cả một tình cảm cao cả, trân trọng và thiêng liêng. Nhưng theo truyền thống Theravāda thì không có từ Vu Lan, không có đại lễ Vu Lan. Nếu là nội dung và ý nghĩa tương tự – thì phải là sau ngày chư tăng Nam tông ra hạ, nghĩa là sau ngày 16 Tháng 9 ÂL, đúng mùa đại lễ Dâng Y Kaṭhina)
20 Tháng Mười Một 2015(Xem: 10053)
Mong sao chớ hóa thành mây, / Lang thang mấy nẻo đường bay cuối trời. / Chỉ mơ hóa kiếp con người, / Ngả vào tay mẹ thuở ngày ấu thơ.